Bính âm Hán ngữ

	Pinyin
Tiếng Trung	拼音
Phiên âm
Tiếng Hán tiêu chuẩn
Bính âm Hán ngữ	Pīnyīn
Chú âm phù hiệu	ㄆㄧㄣㄧㄣ
Wade–Giles	P‘in1-yin1
Bính âm Hán ngữ Tongyong	Pinyin
IPA	[pʰín.ín]
Tiếng Ngô
La tinh hóa	phin平 in平
Tiếng Khách Gia
La tinh hóa	pin24 im24
Tiếng Quảng Châu
Yale la tinh hóa	Pingyām
IPA	[pʰēŋ jɐ́m]
Việt bính	Ping3jam1
Sidney Lau	Ping3yam1°
Tiếng Quảng Đông La tinh hóa	Ping3yem1
Tiếng Mân Nam
Tiếng Mân Tuyền Chương POJ	peng-im/pheng-im
Lược đồ cho bảng chữ cái ngữ âm tiếng Trung
Giản thể	汉语拼音方案
Phồn thể	漢語拼音方案
Phiên âm
Tiếng Hán tiêu chuẩn
Bính âm Hán ngữ	Hànyǔ Pīnyīn Fāng'àn
Chú âm phù hiệu	ㄏㄢˋ ㄩˇ ㄆㄧㄣㄧㄣㄈㄤㄢˋ
Wade–Giles	Han4-yü3 P‘in1-yin1 Fang1-an4
IPA	[xân.ỳ pʰín.ín fáŋ.ân]
Tiếng Ngô
La tinh hóa	hoe去 nyiu上 phin平 in平 faon平 oe去
Tiếng Khách Gia
La tinh hóa	hon55 ngi24 pin24 im24 fong24 on55
Tiếng Quảng Châu
Yale la tinh hóa	Honyúh Pingyām Fōng'on
IPA	[hɔ̄ːn.y̬ː pʰēŋ.jɐ́m fɔ́ːŋ.ɔ̄ːn]
Việt bính	Hon3jyu5 Ping3jam1 Fong1on3
Sidney Lau	Hon3yue5 Ping3yam1° Fong1°on3
Tiếng Quảng Đông La tinh hóa	Hon3yu5 Ping3yem1 Fong1on3
Tiếng Mân Nam
Tiếng Mân Tuyền Chương POJ	hàn-gú pheng-im hong-àn

==================

Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode.

Dự án bính âm Hán ngữ (giản thể: 汉语拼音方案, phồn thể: 漢語拼音方案, Hán Việt: Hán ngữ bính âm phương án), thường gọi ngắn là bính âm, phanh âm hay pinyin, là cách thức sử dụng chữ cái Latinh để thể hiện cách phát âm các chữ Hán trong tiếng phổ thông Trung Quốc (tức Latinh hóa tiếng Trung), tác giả là Chu Hữu Quang. Bính âm được phê chuẩn năm 1958 và được thi hành năm 1979 tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Nó đã thay thế các hệ thống Latinh hóa cũ hơn như Wade-Giles (1859, sửa đổi năm 1912) và Hệ thống phiên âm Bưu Điện, và thay thế chú âm phù hiệu trong việc dạy cách đọc chữ Hán tại Trung Quốc đại lục.

Tổng quát[sửa | sửa mã nguồn]

Cho tới nay, bính âm Hán ngữ đã được sử dụng như một hệ thống chuyển tự Latinh chữ Hán trong việc dạy và học Hán ngữ tiêu chuẩn tại Singapore, Malaysia, CHND Trung Hoa, Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan), Hồng Kông, Ma Cao.^[1] Năm 1979, Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) đã chọn bính âm làm hệ thống Latinh hóa chuẩn cho Hán ngữ (ISO-7098:1991).^[2] Bính âm đã trở thành một công cụ hữu dụng trong việc học tiếng Trung Quốc.

Vào cuối thập niên 1990, Trung Hoa Dân quốc (Đài Loan) đã lập ra bính âm thông dụng (通用拼音 tōngyòng pīnyīn, Hán Việt: "Thông dụng bính âm") dựa trên bính âm và có một số khác biệt so với phiên âm Hán ngữ. Hệ thống này được sử dụng chính thức tại Đài Loan. Từ ngày 1 tháng 1 năm 2009, bính âm Hán ngữ đã trở thành hệ chuyển tự Latinh tiếng Trung tiêu chuẩn của Đài Loan.^[3]^[4]

Hệ thống ngữ âm phanh âm biểu thị

Hệ thống ngữ âm phiên/phanh âm biểu thị là hệ thống ngữ âm của tiếng phổ thông Trung Quốc. Ngữ âm tiêu chuẩn của tiếng phổ thông Trung Quốc được thiết lập dựa trên ngữ âm của tiếng Bắc Kinh. Mọi thanh mẫu, vận mẫu và thanh điệu trong tiếng phổ thông Trung Quốc đều tồn tại trong tiếng Bắc Kinh, cách phát âm của từ ngữ trong tiếng Bắc Kinh là cơ sở để xác định cách phát âm tiêu chuẩn cho từ ngữ của tiếng phổ thông Trung Quốc nhưng không phải mọi cách phát âm của từ ngữ trong tiếng Bắc Kinh đều được lấy làm cách phát âm tiêu chuẩn của từ ngữ tiếng phổ thông Trung Quốc, cách phát âm của một chữ trong tiếng Bắc Kinh không phải lúc nào cũng là cách phát âm tiêu chuẩn của chữ đó trong tiếng phổ thông Trung Quốc, có những từ ngữ trong tiếng phổ thông Trung Quốc được phát âm khác âm khác với tiếng Bắc Kinh.^[5] Ví dụ:

Từ ngữ (ghi bằng chữ Hán)		Âm đọc (ghi bằng phanh/phiên âm)
Chữ giản thể	Chữ phồn thể	Tiếng phổ thông^[5]	Tiếng Bắc Kinh^[5]
教室		jiàoshì	jiàoshǐ
质量	質量	zhìliàng	zhǐliàng
嫩		nèn	nùn
过磅	過磅	guòbàng	guòbèng
蝴蝶		húdié	hútiěr

Bảng chữ cái[sửa | sửa mã nguồn]

Bính âm sử dụng 26 chữ cái Latinh. Trong đó chữ cái V chỉ dùng để phiên âm tiếng nước ngoài, tiếng dân tộc thiểu số và tiếng địa phương.

List of pinyin letters / dùng ký hiệu chữ La tinh phiên âm chữ tượng hình của chữ Hán-Mãn (Han - Manchurian Mandarine)
Letter	Aa	Bb	Cc	Dd	Ee	Ff	Gg	Hh	Ii	Jj	Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Vv	Ww	Xx	Yy	Zz
Pronunciation (pinyin)	a	bê	cê	dê	e	f	gê	ha	i	jie	kê	l	êm	nê	o	pê	qiu	ar	ês	tê	wu	vê	wa	xi	ya	zê
Bopomofo transcription	ㄚ	ㄅㄝ	ㄘㄝ	ㄉㄝ	ㄜ	ㄝㄈ	ㄍㄝ	ㄏㄚ	ㄧ	ㄐㄧㄝ	ㄎㄝ	ㄝㄌ	ㄝㄇ	ㄋㄝ	ㄛ	ㄆㄝ	ㄑㄧㄡ	ㄚㄦ	ㄝㄙ	ㄊㄝ	ㄨ	ㄪㄝ	ㄨㄚ	ㄒㄧ	ㄧㄚ	ㄗㄝ

Nguyên âm (Vận mẫu 韻母/韵母)[sửa | sửa mã nguồn]

Hệ thống ngữ âm Trung Quốc có 36 nguyên âm (vận mẫu), gồm 6 nguyên âm đơn, 13 nguyên âm kép, 16 nguyên âm mũi và 1 nguyên âm uốn lưỡi. Các nguyên âm này được thể hiện như sau trong bính âm.

Nguyên âm đơn[sửa | sửa mã nguồn]

a: cách phát âm: mồm há to, lưỡi xuống thấp. Là nguyên âm dài, không tròn môi.
o: cách phát âm: lưỡi rút về phía sau, gốc lưỡi nâng cao ở vị trí giữa, hai môi tròn và nhô ra một tí.
e: cách phát âm: lưỡi rút về phía sau, gốc lưỡi nâng cao ở vị trí giữa, mồm há vừa. Là nguyên âm dài, không tròn môi.
i: cách phát âm: đầu lưỡi dính với răng dưới, phía trước mặt lưỡi nâng sát ngạc cứng, hai môi dẹp, bành ra. Là nguyên âm dài, không tròn môi.
u: cách phát âm: gốc lưỡi nâng cao, lưỡi rút về phía sau, hai môi tròn, nhô ra trước. Là nguyên âm dài, tròn môi.
ü: cách phát âm: đầu lưỡi dính với răng dưới, phía trước mặt lưỡi nâng sát ngạc cứng, hai môi tròn, nhô ra trước. Là nguyên âm dài, tròn môi.

Nguyên âm kép[sửa | sửa mã nguồn]

ai: cách phát âm: phát nguyên âm "a" trước, sau đó dần dần chuyển sang phát nguyên âm "i".
ei: cách phát âm: phát nguyên âm "e" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm "i".
ao: cách phát âm: phát nguyên âm "a" trước, sau đó dần dần chuyển sang phát nguyên âm "o".
ou: cách phát âm: phát nguyên âm "o" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm "u".
ia: cách phát âm: phát nguyên âm "i" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm "a".
ie: cách phát âm: phát nguyên âm "i" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm "e".
ua: cách phát âm: phát nguyên âm "u" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm "a".
uo: cách phát âm: phát nguyên âm "u" trước, sau đó dần dần chuyển sang phát nguyên âm "o".
üe: cách phát âm: phát nguyên âm "ü" trước, sau đó dần dần chuyển sang phát nguyên âm "e".
iao: cách phát âm: phát nguyên âm "i" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm kép "ao".
iou: cách phát âm: phát nguyên âm "i" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm kép "ou".
uai: cách phát âm: phát nguyên âm "u" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm kép "ai".
uei: cách phát âm: phát nguyên âm "u" trước, sau đó lập tức chuyển sang phát nguyên âm kép "ei".

Nguyên âm er sửa mã

Phát nguyên âm "e" trước, sau đó, lưỡi dần dần cuốn lên. "er" là một nguyên âm đặc biệt. "er" là một âm tiết riêng, không thể ghép với bất cứ nguyên âm và phụ âm nào.

Nguyên âm mũi

an: phát nguyên âm a trước, sau đó, chuyển sang phát phụ âm n.
en: phát nguyên âm "e" trước, sau đó chuyển sang phát phụ âm "n".
in: phát nguyên âm "i" trước, sau đó chuyển sang phát phụ âm "n".
ün: phát nguyên âm "ü" trước, sau đó chuyển sang phát phụ âm "n".
ian: phát nguyên âm "i" trước, sau đó chuyển sang phát nguyên âm mũi "an".
uan: phát nguyên âm "u" trước, sau đó chuyển sang phát nguyên âm mũi "an"
üan: phát nguyên âm "ü" trước, sau đó chuyển sang phát nguyên âm mũi "an".
uen (un): phát nguyên âm "u" trước, sau đó chuyển sang phát phụ âm "en".
ang: phát nguyên âm "a" trước, sau đó, chuyển sang phát âm "ng".
eng: phát nguyên âm "e" trước, sau đó, chuyển sang phát âm "ng".
ing: phát nguyên âm "i" trước, sau đó, chuyển sang phát âm "ng".
ong: phát nguyên âm o trước, sau đó, chuyển sang phát âm "ng".
iong: phát nguyên âm "i" trước, sau đó, chuyển sang phát nguyên âm mũi "ong".
iang: phát nguyên âm "i" trước, sau đó, chuyển sang phát nguyên âm mũi "ang".
uang: phát nguyên âm "u" trước, sau đó, chuyển sang phát nguyên âm mũi "ang".
ueng: phát nguyên âm "u" trước, sau đó, chuyển sang phát nguyên âm mũi "eng".

Âm ng[sửa | sửa mã nguồn]

Cách đọc như sau: gốc lưỡi nâng cao, dính chặt vào ngạc mềm, lưỡi con rủ xuống, không khí từ xoang mũi thoát ra. Âm "ng" chỉ có thể đứng sau nguyên âm mà không thể đứng trước nguyên âm như trong tiếng Việt.

Phụ âm (Thanh mẫu 聲母/声母)[sửa | sửa mã nguồn]

Hệ thống ngữ âm Trung Quốc có 21 phụ âm (thanh mẫu), trong đó có 18 phụ âm đơn, 3 phụ âm kép, trong phụ âm đơn có một phụ âm uốn lưỡi:

b: là âm đôi môi. Cách phát âm: hai môi dính tự nhiên, sau đó tách ra, luồng không khí từ hang mồm thoát ra. Là một âm tắc, vô thanh, không bật hơi.
p: là âm đôi môi. Cách phát âm: hai môi dính tự nhiên, sau đó tách ra, luồng không khí từ hang mồm thoát ra. Là một âm tắc, vô thanh, có bật hơi.
m: là âm đôi môi. Cách phát âm: hai môi dính tự nhiên, luồng không khí từ khoang miệng thoát ra. Là một âm mũi, hữu thanh.
f: là âm môi răng. Cách phát âm: môi dưới dính nhẹ với răng trên, luồng không khí từ khe giữa răng và môi thoát ra. Là một âm xát, vô thanh.
d: là âm đầu lưỡi giữa. Cách phát âm: đầu lưỡi dính vào lợi trên, hình thành trở ngại, sau đó bỗng hạ thấp, luồng không khí từ hang mồm thoát ra. Là một âm tắc, vô thanh, không bật hơi.
t: là âm đầu lưỡi giữa. Cách phát âm: đầu lưỡi dính vào lợi trên, hình thành trở ngại, sau đó bỗng hạ thấp, luồng không khí từ hang mồm thoát ra. Là một âm tắc, vô thanh, có bật hơi.
n: là âm đầu lưỡi giữa. Cách phát âm: đầu lưỡi dính vào lợi trên, hình thành trở ngại, luồng không khí từ hang mũi thoát ra. Là một âm mũi, hữu thanh.
l: là âm đầu lưỡi giữa. Cách phát âm: đầu lưỡi dính vào lợi trên, luồng không khí từ hai mép lưỡi thoát ra. Là một âm biên, hữu thanh.
g: là âm gốc lưỡi. Cách phát âm: gốc lưỡi áp vào ngạc mềm, hình thành trở ngại, sau đó bỗng tách ra, luồng không khí từ khoang miệng thoát ra. Là một âm tắc, vô thanh, không bật hơi.
k: là âm gốc lưỡi. Cách phát âm: gốc lưỡi áp vào ngạc mềm, hình thành trở ngại, sau đó bỗng tách ra, luồng không khí từ khoang miệng thoát ra. Là một âm tắc, vô thanh, có bật hơi.
h: là âm gốc lưỡi. Cách phát âm: gốc lưỡi nâng cao, nhưng không áp vào ngạc mềm, hình thành trở ngại, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm xát, vô thanh.
j: là âm mặt lưỡi. Cách phát âm: mặt lưỡi áp nhẹ vào ngạc cứng, sau đó tách ra, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm bán tắc, vô thanh, không bật hơi.
q: là âm mặt lưỡi. Cách phát âm: mặt lưỡi áp nhẹ vào ngạc cứng, sau đó tách ra, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm bán tắc, vô thanh, có bật hơi.
x: là âm mặt lưỡi. Cách phát âm: mặt lưỡi nâng cao sát ngạc cứng, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm xát, vô thanh.
z: là âm đầu lưỡi trước. Cách phát âm: đầu lưỡi áp vào lợi trên, sau đó tách ra một tí, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm bán tắc, vô thanh, không bật hơi.
c: là âm đầu lưỡi trước. Cách phát âm: đầu lưỡi áp vào lợi trên, sau đó tách ra một tí, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm bán tắc, vô thanh, có bật hơi.
s: là âm đầu lưỡi trước. Cách phát âm: đầu lưỡi nâng sát lợi trên, luồng không khí từ giữa thoát ra. Là một âm xát, vô thanh.
zh: là âm đầu lưỡi sau. Cách phát âm: đầu lưỡi áp vào ngạc cứng trước, sau đó tách ra một tí, luồng không khí thoát ra khoang miệng. Là một âm bán tắc, vô thanh, không bật hơi, lúc phát âm phải uốn lưỡi.
ch: là âm đầu lưỡi sau. Cách phát âm: đầu lưỡi áp vào ngạc cứng, sau đó tách ra một tí, luồng không khí thoát ra khoang miệng. Là một âm bán tắc, vô thanh, có bật hơi, lúc phát âm phải uốn lưỡi.
sh: là âm đầu lưỡi sau. Cách phát âm: đầu lưỡi áp vào ngạc cứng trước, luồng không khí thoát ra miệng theo một đường nhỏ và hẹp. Là một âm xát, vô thanh, lúc phát âm phải uốn lưỡi.
r: là âm đầu lưỡi sau. Cách phát âm: đầu lưỡi nâng sát ngạc cứng trước, luồng không khí thoát ra miệng thoe một đường nhỏ và hẹp. Là một âm xát, hữu thanh, lúc phát âm phải uốn lưỡi.

Dấu thanh (Thanh điệu 聲調/声调)

Ký hiệu dấu thanh[sửa | sửa mã nguồn]

Hệ thống ngữ âm tiếng Trung phổ thông có 4 thanh điệu căn bản. Trong bính âm, các thanh điệu này được ký hiệu là:

Thanh thứ nhất: cũng gọi là "âm bình (陰平/阴平)", là thanh cao, rất đều. Gần giống thanh "ngang" trong tiếng Việt. Ký hiệu trong bính âm là "¯". Trong chú âm, thanh "ngang" lại không có ký hiệu.
Thanh thứ hai: cũng gọi là "dương bình (陽平/阳平)", là thanh cao, đều, từ thấp lên cao. Gần giống thanh "sắc" trong tiếng Việt. Ký hiệu trong bính âm và chú âm là "´".
Thanh thứ ba: cũng gọi là "thượng thanh (上聲/上声)", là thanh thấp, xuống thấp lại lên cao. Gần giống thanh "hỏi" trong tiếng Việt. Ký hiệu trong bính âm và chú âm là "ˇ".
Thanh thứ tư: cũng gọi là "khứ thanh (去聲/去声)", là thanh từ cao xuống thấp. Ngắn và nặng hơn thanh "huyền", dài và nhẹ hơn thanh "nặng" trong tiếng Việt. Ký hiệu trong bính âm và chú âm là "ˋ".

Ngoài ra còn một thanh nữa, gọi là thanh nhẹ (輕聲/轻声, khinh thanh). Thanh này chỉ dùng khi muốn làm nhẹ một âm phía trước. Trong bính âm, thanh nhẹ không có ký hiệu, nhưng trong chú âm thì nó được ký hiệu là "." (dấu khuyên nhỏ).

Cách đánh dấu thanh

Dấu 4 thanh điệu trong hệ thống bính âm phải đánh trên nguyên âm chính của một âm tiết (tức là một chữ):

Cách đánh dấu của nguyên âm đơn: dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm đơn:

"a": Dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm "a".
"o": Dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm "o".
"e": Dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm "e".
"i": Dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm "i".
"u": Dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm "u".
"ü": Dấu trực tiếp đánh trên nguyên âm "ü".

Cách đánh dấu của nguyên âm kép và nguyên âm mũi:

Nếu trong nguyên âm kép hoặc nguyên âm mũi có nguyên âm đơn "a", thì dấu đánh trên nguyên âm "a". Ví dụ: "ai", "ao", "an", "ang", dấu đánh trên nguyên âm "a".
Nếu trong nguyên âm kép hoặc nguyên âm mũi không có nguyên âm đơn "a", thì dấu đánh trên nguyên âm "o". Ví dụ: "ou", "ong", "iou", "iong", "uo", dấu đánh trên nguyên âm "o".
Nếu trong nguyên âm kép hoặc nguyên âm mũi không có nguyên âm đơn "a", thì dấu đánh trên nguyên âm "e". Ví dụ: "ei", "en", "eng", "ie", "uei", "uen", "ueng", "üe", dấu đánh trên nguyên âm "e".
Nguyên âm kép "iu", dấu đánh trên nguyên âm "u".
Nguyên âm kép "ui", dấu đánh trên nguyên âm "i", dấu chấm trên nguyên âm "i" phải bỏ đi.

Quy tắc viết chữ

Các nguyên âm "ü", "üe", "üan", "ün", khi ghép với các phụ âm "y", "j", "q", "x" lúc viết phải bỏ hai dấu chấm trên nguyên âm "ü". Ví dụ: yu, yue, yuan, yun, ju, jue, juan, jun, qu, que, quan, qun, xu, xue, xuan, xun.
Các nguyên âm "ü". "üe", khi ghép với phụ âm "l", "n", lúc viết hai dấu chấm trên nguyên âm "ü" phải giữ nguyên. Ví dụ: nü, nüe, lü, lüe.
Nếu trước nguyên âm "u" không ghép với phụ âm, lúc viết phải thêm bán nguyên âm "w" ở phía trước: Ví dụ: u - wu.
Các nguyên âm "ua", "uo", "uai", "uei", "uan", "uen", "uang", "ueng", nếu phía trước không ghép với phụ âm khi viết bỏ chữ "u" ở phía trước, thay bằng bán nguyên âm "w". Ví dụ: ua - wa, uo - wo, uai - wai, uei - wei, uan - wan, uen - wen, uang - wang ueng - weng.
Các nguyên âm "uei", "uen" nếu phía trước ghép với phụ âm, lúc viết phải bỏ "e" ở giữa đi. Ví dụ: sui, dui, dun, cui, cun, rui, run.
Nguyên âm "iou", nếu phía trước ghép với phụ âm, lúc viết phải bỏ "o" ở giữa. Ví dụ: qiu, niu, jiu, liu.
Các nguyên âm: "i", "in", "ing", nếu phía trước không ghép với phụ âm, lúc viết phải thêm bán nguyên âm "y" ở trước, ví dụ: i - yi, in - yin, ing - ying.
Các nguyên âm "ia", "ie", "iao", "iou", "ian", "iang", "iong", nếu phía trước không ghép với phụ âm, lúc viết phải thay nguyên âm "i" bằng bán nguyên âm "y", ví dụ: ia - ya, ie - ye, iao - yao, iou - you, ian - yan, iang - yang, iong - yong.
Các âm tiết có nguyên âm "a", "o", "i" đứng đầu, khi đặt phía sau âm tiết khác, nếu xuất hiện hiện tượng ranh giới giữa hai âm tiết bị lẫn lộn phải dùng dấu cách âm (') tách ra. Ví dụ;

+) píng'ān (平安), có nghĩa là bình an, từ này có hai âm tiết, âm tiết sau có nguyên âm "a" đứng đầu nếu không dùng dấu cách âm tách ra có khi đọc thành "pín gān" không có nghĩa gì.

+) jiāo'ào (驕傲) có nghĩa là kiêu ngạo, từ này có hai âm tiết, âm tiết sau có nguyên âm "a" đứng đầu, nếu không dùng dấu cách âm tách ra thì rất khó đọc.

Những danh từ riêng như tên người, địa danh, cơ quan, đoàn thể, đảng phái... chữ cái đầu phải viết hoa. Chữ cái đứng đầu mỗi câu, mỗi đoạn phải viết hoa.

Bảng ghép chữsửa

Tập tin: 漢語拼音-注音.pdf

Dựa trên các thanh mẫu, vận mẫu và quy tắc viết chữ. Chúng tra có bảng quy tắc ghép chữ thể hiện tất cả các từ trong tiếng Trung

Cách ngắt chữsửa

Tiếng Hán là ngôn ngữ đơn âm tiết, vì thế quy tắc cơ bản để ngắt chữ trong bính âm Hán ngữ là ngắt sau mỗi từ đơn. Trong trường hợp các danh từ cố hữu được tạo nên từ nhiều từ đơn thì hết cả danh từ mới ngắt.

Gõ trên máy tínhsửa |

Do bính âm Hán ngữ dùng ký tự Latinh, nên vấn đề khó khăn chỉ là thể hiện được thanh điệu. Đối với các văn bản dạng html, có thể gõ ra các ký hiệu thanh điệu với UTF-8 trong Unicode hoặc với GB2312 của Trung Quốc. Trong các trường hợp khác, người ta phải dùng con số để thể hiện thanh điệu.

Ví dụ: để gõ bính âm của 我是越南人, nếu không gõ được Wǒ shì Yuènán rén có thể gõ Wo3 shi4 Yue4nan2 ren2.

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

^ Snowling, Margaret J.; Hulme, Charles (2005). The science of reading: a handbook. (Volume 17 of Blackwell handbooks of developmental psychology) (bằng tiếng Anh). Wiley-Blackwell. tr. 320–322. ISBN 1405114886.
^ “ISO 7098:1982 - Documentation -- Romanization of Chinese” (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 1 tháng 3 năm 2009.
^ “Hanyu Pinyin to be standard system in 2009”. Taipei Times. ngày 18 tháng 9 năm 2008. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2008.
^ “Gov't to improve English-friendly environment” (bằng tiếng Anh). The China Post. ngày 18 tháng 9 năm 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 9 năm 2008. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2008.
^ ^a ^b ^c 曹澄方. 《小学汉语拼音教学问题》. 贵州人民出版社. Năm 1983. Trang 3.

[snowling-1] Snowling, Margaret J.; Hulme, Charles (2005). The science of reading: a handbook. (Volume 17 of Blackwell handbooks of developmental psychology) (bằng tiếng Anh). Wiley-Blackwell. tr. 320–322. ISBN 1405114886.

[ISO1982-2] “ISO 7098:1982 - Documentation -- Romanization of Chinese” (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 1 tháng 3 năm 2009.

[pinyin_tt-3] “Hanyu Pinyin to be standard system in 2009”. Taipei Times. ngày 18 tháng 9 năm 2008. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2008.

[pinyin_cp-4] “Gov't to improve English-friendly environment” (bằng tiếng Anh). The China Post. ngày 18 tháng 9 năm 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 9 năm 2008. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2008.

[曹澄方._《小学汉语拼音教学问题》._Trang_3.-5] 曹澄方. 《小学汉语拼音教学问题》. 贵州人民出版社. Năm 1983. Trang 3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Hanyu Pinyin 汉语拼音, 漢語拼音
Script type	Alphabet romanization
Created	1950s
Languages	Standard Chinese
This article contains phonetic transcriptions in the International Phonetic Alphabet (IPA). For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA. For the distinction between [ ], / / and ⟨ ⟩, see IPA § Brackets and transcription delimiters.

		Labial	Alveolar	Retroflex	Alveolo-palatal	Velar
Plosive	unaspirated	b [p]	d [t]			g [k]
Plosive	aspirated	p [pʰ]	t [tʰ]			k [kʰ]
Nasal		m [m]	n [n]
Affricate	unaspirated		z [ts]	zh [ʈʂ]	j [tɕ]
Affricate	aspirated		c [tsʰ]	ch [ʈʂʰ]	q [tɕʰ]
Fricative		f [f]	s [s]	sh [ʂ]	x [ɕ]	h [x]
Liquid			l [l]	r [ɻ]~[ʐ]
Semivowel²		y [j]/[ɥ]¹ and w [w]

		Rime
		∅	-⁠e/-⁠o	-⁠a	-⁠ei	-⁠ai	-⁠ou	-⁠ao	-⁠n	-⁠en	-⁠an	-⁠ng	-⁠ong	-⁠eng	-⁠ang	er
Medial	∅	[ɨ] -⁠i	[ɤ] e -⁠e	[a] a -⁠a	[ei̯] ei -⁠ei	[ai̯] ai -⁠ai	[ou̯] ou -⁠ou	[au̯] ao -⁠ao		[ən] en -⁠en	[an] an -⁠an		[ʊŋ] -⁠ong	[əŋ] eng -⁠eng	[aŋ] ang -⁠ang	[ɚ] er ¹
	y⁠- -⁠i⁠-	[i] yi -⁠i	[je] ye -⁠ie	[ja] ya -⁠ia			[jou̯] you -⁠iu	[jau̯] yao -⁠iao	[in] yin -⁠in		[jɛn] yan -⁠ian	[iŋ] ying -⁠ing	[jʊŋ] yong -⁠iong		[jaŋ] yang -⁠iang
	w⁠- -⁠u⁠-	[u] wu -⁠u	[wo] wo -⁠uo ³	[wa] wa -⁠ua	[wei̯] wei -⁠ui	[wai̯] wai -⁠uai				[wən] wen -⁠un	[wan] wan -⁠uan			[wəŋ] weng	[waŋ] wang -⁠uang
	yu⁠- -⁠ü⁠-	[y] yu -⁠ü ²	[ɥe] yue -⁠üe ²						[yn] yun -⁠ün ²		[ɥɛn] yuan -⁠üan ²

Pinyin	IPA	English approximation^[32]	Explanation
b	[p]	spark	unaspirated p, as in spark
p	[pʰ]	pay	strongly aspirated p, as in pit
m	[m]	may	as in English mummy
f	[f]	fair	as in English fun
d	[t]	stop	unaspirated t, as in stop
t	[tʰ]	take	strongly aspirated t, as in top
n	[n]	nay	as in English nit
l	[l]	lay	as in English love
g	[k]	skill	unaspirated k, as in skill
k	[kʰ]	kay	strongly aspirated k, as in kiss
h	[x], [h]	loch	Varies between hat and Scottish loch.
j	[tɕ]	churchyard	Alveo-palatal. No equivalent in English, but similar to an unaspirated "-chy-" sound when said quickly. Like q, but unaspirated. Is similar to the English name of the letter G, but curl the tip of the tongue downwards to stick it at the back of the teeth.
q	[tɕʰ]	punch yourself	Alveo-palatal. No equivalent in English. Like punch yourself, with the lips spread wide as when one says ee. Curl the tip of the tongue downwards to stick it at the back of the teeth and strongly aspirate.
x	[ɕ]	push yourself	Alveo-palatal. No equivalent in English. Like -sh y-, with the lips spread as when one says ee and with the tip of the tongue curled downwards and stuck to the back of the teeth.
zh	[ʈʂ]	nurture	Unaspirated ch. Similar to hatching but retroflex, or marching in American English. Voiced in a toneless syllable.
ch	[ʈʂʰ]	church	Similar to chin, but retroflex.
sh	[ʂ]	shirt	Similar to shoe but retroflex, or marsh in American English.
r	[ɻ~ʐ]	ray	No equivalent in English, but similar to a sound between r in reduce and s in measure but with the tongue curled upward against the top of the mouth (i.e. retroflex).
z	[ts]	pizza	unaspirated c, similar to something between suds but voiceless, unless in a toneless syllable.
c	[tsʰ]	hats	like the English ts in cats, but strongly aspirated, very similar to the Czech, Polish, Esperanto, and Slovak c.
s	[s]	say	as in sun
w	[w]	way	as in water. Before an e or a it is sometimes pronounced like v as in violin.*
y	[j], [ɥ]	yes	as in yes. Before a u, pronounced with rounded lips, as if pronouncing German ü.*

Pinyin	IPA	Form with zero initial	Explanation
-i	ɹ̩~z̩, ɻ̩~ʐ̩]	(N/A)	-i is a buzzed continuation of the consonant following z-, c-, s-, zh-, ch-, sh- or r-. (In all other cases, -i has the sound of bee; this is listed below.)
a	[a]	a	like English father, but a bit more fronted
e	[ɤ] (listen)	e	a back, unrounded vowel (similar to English duh, but not as open). Pronounced as a sequence [ɰɤ].
ai	[ai̯]	ai	like English eye, but a bit lighter
ei	[ei̯]	ei	as in hey
ao	[au̯]	ao	approximately as in cow; the a is much more audible than the o
ou	[ou̯]	ou	as in North American English so
an	[an]	an	like British English ban, but more central
en	[ən]	en	as in taken
ang	[aŋ]	ang	as in German Angst. (Starts with the vowel sound in father and ends in the velar nasal; like song in some dialects of American English)
eng	[əŋ]	eng	like e in en above but with ng appended
ong	[ʊŋ]	(weng)	starts with the vowel sound in book and ends with the velar nasal sound in sing. Varies between [oŋ] and [uŋ] depending on the speaker.
er	[aɚ̯]	er	Similar to the sound in bar in English. Can also be pronounced [ɚ] depending on the speaker.
Finals beginning with i- (y-)
i	[i]	yi	like English bee
ia	[ja]	ya	as i + a; like English yard
ie	[je]	ye	as i + ê where the e (compare with the ê interjection) is pronounced shorter and lighter
iao	[jau̯]	yao	as i + ao
iu	[jou̯]	you	as i + ou
ian	[jɛn]	yan	as i + an; like English yen. Varies between [jen] and [jan] depending on the speaker.
in	[in]	yin	as i + n
iang	[jaŋ]	yang	as i + ang
ing	[iŋ]	ying	as i + ng
iong	[jʊŋ]	yong	as i + ong. Varies between [joŋ] and [juŋ] depending on the speaker.
Finals beginning with u- (w-)
u	[u]	wu	like English oo
ua	[wa]	wa	as u + a
uo/o	[wo]	wo	as u + o where the o (compare with the o interjection) is pronounced shorter and lighter (spelled as o after b, p, m or f)
uai	[wai̯]	wai	as u + ai, as in English why
ui	[wei̯]	wei	as u + ei
uan	[wan]	wan	as u + an
un	[wən]	wen	as u + en; as in English won
uang	[waŋ]	wang	as u + ang
(ong)	[wəŋ]	weng	as u + eng
Finals beginning with ü- (yu-)
ü	[y] (listen)	yu	as in German über or French lune (pronounced as English ee with rounded lips; spelled as u after j, q or x)
üe	[ɥe]	yue	as ü + ê where the e (compare with the ê interjection) is pronounced shorter and lighter (spelled as ue after j, q or x)
üan	[ɥɛn]	yuan	as ü + an. Varies between [ɥen] and [ɥan] depending on the speaker (spelled as uan after j, q or x)
ün	[yn]	yun	as ü + n (spelled as un after j, q or x)
Interjections
ê	[ɛ]	(N/A)	as in bet
o	[ɔ]	(N/A)	approximately as in British English office; the lips are much more rounded
io	[jɔ]	yo	as i + o


	Chỉ cần nắm rõ căn bản ngữ vựng của tiếng VIỆT ngày nay là có thể học và hiểu ngay những tiếng VIỆT khác trong BÁCH VIỆT. Đỗ Thành

Tone	Tone Mark	Number added to end of syllable in place of tone mark	Example using tone mark	Example using number	IPA
First	macron ( ◌̄ )	1	mā	ma¹	ma˥
Second	acute accent ( ◌́ )	2	má	ma²	ma˧˥
Third	caron ( ◌̌ )	3	mǎ	ma³	ma˨˩˦
Fourth	grave accent ( ◌̀ )	4	mà	ma⁴	ma˥˩
"Neutral"	No mark or middle dot before syllable ( ·◌ )	no number 5 0	ma ·ma	ma ma⁵ ma⁰	ma

	-a	-e	-i	-o	-u
a-			ài	ào
e-			èi
i-	ià, iào	iè		iò	iù
o-					òu
u-	uà, uài	uè	uì	uò
ü-	(üà)	üè

Scheme	Tone 1	Tone 2	Tone 3	Tone 4	Neutral tone
Dummitt^[39]	red	orange	green	blue	none/black
MDBG	red	orange	green	blue	black
Unimelb^[a]	blue	green	purple	red	grey
Hanping^[40]	blue	green	orange	red	grey
Pleco	red	green	blue	purple	grey
Thomas^[a]	green	blue	red	black	grey

IPA	a	ɔ	ɛ	ɤ	ai	ei	au	ou	an	ən	aŋ	əŋ	ʊŋ	aɚ
Pinyin	a	o	a	e	ai	ei	ao	ou	an	en	ang	eng	ong	er
Tongyong Pinyin			e	e						en		eng	ong	er
Wade–Giles			eh	ê/o						ên		êng	ung	êrh
Bopomofo	ㄚ	ㄛ	ㄝ	ㄜ	ㄞ	ㄟ	ㄠ	ㄡ	ㄢ	ㄣ	ㄤ	ㄥ	ㄨㄥ	ㄦ
example	阿	喔	誒	俄	艾	黑	凹	偶	安	恩	昂	冷	中	二

IPA	i	je	jou	jɛn	in	iŋ	jʊŋ	u	wo	wei	wən	wəŋ	y	ɥe	ɥɛn	yn
Pinyin	yi	ye	you	yan	yin	ying	yong	wu	wo/o	wei	wen	weng	yu	yue	yuan	yun
Tongyong Pinyin	yi	ye	you	yan			yong				wun	wong	yu	yue	yuan	yun
Wade–Giles	i/yi	yeh	yu	yen			yung				wên	wêng	yü	yüeh	yüan	yün
Bopomofo	ㄧ	ㄧㄝ	ㄧㄡ	ㄧㄢ	ㄧㄣ	ㄧㄥ	ㄩㄥ	ㄨ	ㄨㄛ/ㄛ	ㄨㄟ	ㄨㄣ	ㄨㄥ	ㄩ	ㄩㄝ	ㄩㄢ	ㄩㄣ
example	一	也	又	言	音	英	用	五	我	位	文	翁	玉	月	元	雲

IPA	p	pʰ	m	fəŋ	tjou	twei	twən	tʰɤ	ny	ly	kɤɚ	kʰɤ	xɤ
Pinyin	b	p	m	feng	diu	dui	dun	te	nü	lü	ge	ke	he
Tongyong Pinyin	b	p		fong	diou	duei	dun	te	nyu	lyu	ge	ke	he
Wade–Giles	p	pʻ		fêng	tiu	tui	tun	tʻê	nü	lü	ko	kʻo	ho
Bopomofo	ㄅ	ㄆ	ㄇ	ㄈㄥ	ㄉㄧㄡ	ㄉㄨㄟ	ㄉㄨㄣ	ㄊㄜ	ㄋㄩ	ㄌㄩ	ㄍㄜ	ㄎㄜ	ㄏㄜ
example	玻	婆	末	封	丟	兌	頓	特	女	旅	歌	可	何

IPA	tɕjɛn	tɕjʊŋ	tɕʰin	ɕɥɛn	ʈʂɤ	ʈʂɨ	ʈʂʰɤ	ʈʂʰɨ	ʂɤ	ʂɨ	ɻɤ	ɻɨ	tsɤ	tswo	tsɨ	tsʰɤ	tsʰɨ	sɤ	sɨ
Pinyin	jian	jiong	qin	xuan	zhe	zhi	che	chi	she	shi	re	ri	ze	zuo	zi	ce	ci	se	si
Tongyong Pinyin	jian	jyong	cin	syuan	jhe	jhih	che	chih	she	shih	re	rih	ze	zuo	zih	ce	cih	se	sih
Wade–Giles	chien	chiung	chʻin	hsüan	chê	chih	chʻê	chʻih	shê	shih	jê	jih	tsê	tso	tzŭ	tsʻê	tzʻŭ	sê	ssŭ
Bopomofo	ㄐㄧㄢ	ㄐㄩㄥ	ㄑㄧㄣ	ㄒㄩㄢ	ㄓㄜ	ㄓ	ㄔㄜ	ㄔ	ㄕㄜ	ㄕ	ㄖㄜ	ㄖ	ㄗㄜ	ㄗㄨㄛ	ㄗ	ㄘㄜ	ㄘ	ㄙㄜ	ㄙ
example	件	窘	秦	宣	哲	之	扯	赤	社	是	惹	日	仄	左	字	策	次	色	斯

Letter		First tone	Second tone	Third tone	Fourth tone
Combining Diacritical Marks		̄ (U+0304)	́ (U+0301)	̌ (U+030C)	̀ (U+0300)
Common letters
Uppercase	A	Ā (U+0100)	Á (U+00C1)	Ǎ (U+01CD)	À (U+00C0)
	E	Ē (U+0112)	É (U+00C9)	Ě (U+011A)	È (U+00C8)
	I	Ī (U+012A)	Í (U+00CD)	Ǐ (U+01CF)	Ì (U+00CC)
	O	Ō (U+014C)	Ó (U+00D3)	Ǒ (U+01D1)	Ò (U+00D2)
	U	Ū (U+016A)	Ú (U+00DA)	Ǔ (U+01D3)	Ù (U+00D9)
	Ü (U+00DC)	Ǖ (U+01D5)	Ǘ (U+01D7)	Ǚ (U+01D9)	Ǜ (U+01DB)
Lowercase	a	ā (U+0101)	á (U+00E1)	ǎ (U+01CE)	à (U+00E0)
	e	ē (U+0113)	é (U+00E9)	ě (U+011B)	è (U+00E8)
	i	ī (U+012B)	í (U+00ED)	ǐ (U+01D0)	ì (U+00EC)
	o	ō (U+014D)	ó (U+00F3)	ǒ (U+01D2)	ò (U+00F2)
	u	ū (U+016B)	ú (U+00FA)	ǔ (U+01D4)	ù (U+00F9)
	ü (U+00FC)	ǖ (U+01D6)	ǘ (U+01D8)	ǚ (U+01DA)	ǜ (U+01DC)
Rare letters
Uppercase	Ê (U+00CA)	Ê̄ (U+00CA U+0304)	Ế (U+1EBE)	Ê̌ (U+00CA U+030C)	Ề (U+1EC0)
	M	M̄ (U+004D U+0304)	Ḿ (U+1E3E)	M̌ (U+004D U+030C)	M̀ (U+004D U+0300)
	N	N̄ (U+004E U+0304)	Ń (U+0143)	Ň (U+0147)	Ǹ (U+01F8)
Lowercase	ê (U+00EA)	ê̄ (U+00EA U+0304)	ế (U+1EBF)	ê̌ (U+00EA U+030C)	ề (U+1EC1)
	m	m̄ (U+006D U+0304)	ḿ (U+1E3F)	m̌ (U+006D U+030C)	m̀ (U+006D U+0300)
	n	n̄ (U+006E U+0304)	ń (U+0144)	ň (U+0148)	ǹ (U+01F9)
Notes 1.^ Yellow cells indicate that there are no single Unicode character for that letter; the character shown here uses Combining Diacritical Mark characters to display the letter.^[51] 2.^ Grey cells indicate that Xiandai Hanyu Cidian does not include pinyin with that specific letter.^[51]^[52]

Uppercase	Lowercase	Note	Example^[1]
Ĉ (U+0108)	ĉ (U+0109)	Abbreviation of ch	长/長 can be spelled as ĉáŋ
Ŝ (U+015C)	ŝ (U+015D)	Abbreviation of sh	伤/傷 can be spelled as ŝāŋ
Ẑ (U+1E90)	ẑ (U+1E91)	Abbreviation of zh	张/張 can be spelled as Ẑāŋ
Ŋ (U+014A)	ŋ (U+014B)	Abbreviation of ng	让/讓 can be spelled as ràŋ
Notes 1.^ Example given is the abbreviated/shorthand version according to Scheme for the Chinese Phonetic Alphabet, it is inadvisable to use them for real life usage.

Symbol in Chinese	Symbol in pinyin	Usage	Example
。(U+3002)	. (U+002E)	Marks end of sentence.	你好。 Nǐ hǎo.
，(U+FF0C)/、 (U+3001)	, (U+002C)	Marks connecting sentence.	你，好吗？ Nǐ, hǎo ma?
—— (U+2014 U+2014)	— (U+2014)	Indicates breaking of meaning mid-sentence.	枢纽部分——中央大厅 shūniǔ bùfèn — zhōngyāng dàtīng
…… (U+2026 U+2026)	… (U+2026)	Used for omitting a word, phrase, line, paragraph, or more from a quoted passage.	我…… Wǒ…
	· (U+00B7)	Marks for the neutral tone, can be placed before the neutral-tone syllable.	吗 ·ma
	- (U+002D)	Hyphenation between abbreviated compounds.	公关 gōng-guān
	' (U+0027)	Indicates separate syllables.	西安 Xī'ān (compared to 先 xiān)

Alphabet	Single-storey representation	Notes
a	ɑ (U+0251)	IPA /ɑ/
a	α (U+03B1)	Greek alpha, not suggested
g	ɡ (U+0261)	IPA /ɡ/

Customary	Official (pinyin for local name)	Traditional Chinese name	Simplified Chinese name	Pinyin for Chinese name
Shigatse	Xigazê	日喀則	日喀则	Rìkāzé
Urumchi	Ürümqi	烏魯木齊	乌鲁木齐	Wūlǔmùqí
Lhasa	Lhasa	拉薩	拉萨	Lāsà
Hohhot	Hohhot	呼和浩特	呼和浩特	Hūhéhàotè
Golmud	Golmud	格爾木	格尔木	Gé'ěrmù
Qiqihar	Qiqihar	齊齊哈爾	齐齐哈尔	Qíqíhā'ěr

Sunday, September 12, 2021

Văn hóa Việt bị trở thành văn hóa của Hán

Văn hóa Việt bị trở thành văn hóa của Hán

Chu, Sở là Việt tộc

Chu là Sở, Sở là Việt tộc

Hundred Schools of Thought

Schools listed in the Shiji[edit]

Confucianism[edit]

Legalism[edit]

Taoism[edit]

Mohism[edit]

School of Yin-yang[edit]

School of Names[edit]

Schools listed in the Hanshu[edit]

School of Diplomacy[edit]

Agriculturalism[edit]

Syncretism[edit]

School of "Minor-talks"[edit]

Unlisted schools[edit]

School of the Military[edit]

Yangism[edit]

School of the Medical Skills[edit]

History and origins[]

Bính âm Hán ngữ

Pinyin

No comments:

Post a Comment

Chu là Sở,
Sở là Việt tộc